الف-دردوره تبلیغات وبعد ازپیروزی درآن، آقای پزشکیان بارها برسند چشم انداز،سیاستهای کلی نظام وبرنامه هفتم توسعه بعنوان برنامه های خود درسمت ریاست جمهوری تاکید کرده است.واضح است که این اسناد گذشته ازاینکه ارزیابی مثبت یا منفی درباره آنها داشته باشیم درحد کلیات بوده وباید درقالب برنامه های اجرایی مشخص باجزییات ارایه شوند تا بتوان ارزیابی روشنی ازآنها داشت وچون ازیک طرف آقای پزشکیان اگرچه دردایره اصلاح طلبان معتدل تعریف می شود ولی شخصی منفرد بوده ودراحزاب اصلاح طلب عضونبوده است ازطرف دیگر بعلت سانحه هلکوپتر برای رییس جمهورسابق ،انتخابات بصورت ناگهانی ودرزمان محدود وفشرده برگزارشد وفرصتی که درانتخابات عادی برای کاندیداها جهت تدوین برنامه ها وگزینش نیروهای همراه وجوددارد دراین انتخابات وجودنداشت طبیعتا ایشان برنامه های ریز واجرایی ارایه نکرد.تا مشخص شدن خط مشی دولت دروجوه مختلف سیاسی ،اقتصادی،فرهنگی واجتماعی قاعدتا باید چندماهی صبرکرد.
اما تاهمین جا می توان چند مورد را درباره عملکرد آقای پزشکیان موردتوجه قرارداد:
۱-ایشان کابینه خود را کابینه وفاق ملی خوانده است اما واقعیت این است که افرادمعرفی شده درراستای وفاق با اصولگرایان معتدل بوده وارکان عملگرا ومصلحت اندیش نظام هم باآن همراهی کرده اند اگرچه اقلیتی تندرو وافراطی ازاول با آن سرناسازگاری ومخالفت داشته اند. ولی طبیعتا درکابینه معرفی شده نشانی ازوفاق ودلجویی از ۶۰ درصد که دردوراول و۵۰ درصد که دردوردوم درانتخابات شرکت نکردند، دیده نمی شود والبته توقعی هم نبوده وامکانی هم برای رییس جمهور وجودنداشت که فرضا ازدگراندیشان ونیروهای خارج ازحاکمیت برای کابینه هم معرفی کند. اما بهرحال درتوصیف کابینه بنام کابینه وفاق ملی جای ایراد و سوال وجود دارد.
۲- پزشکیان با خط مشی عملگرایانه معتقد به اجتناب از تنش وبرخورد بامقام رهبری وزیرمجموعه های او و مجلس وقوه قضاییه ودیگرنهادهای قدرت است وسعی درحل اختلافات با رایزنی وجلب توافق آنهارا دارد وتاکنون هم تا حد زیادی دراین راه موفق بوده ولی باتوجه به تجربه دولت خاتمی ومجلس ششم وهمینطور دولت روحانی، بنظرنمی رسد این ماه عسل تا مدت زیادی ادامه داشته باشد.اگرچه تحلیل گرانی چون عباس عبدی معتقدند این بار سیاست هسته سخت قدرت یا نهادهای غیرانتخابی تغییرکرده وآنها هم به اهمیت وفاق وهمراهی با اصلاح طلبان وشکست سیاست خالص سازی که ازسال ۹۸ شروع شده بود واقف شده اند وخلاصه کشتیبان را سیاستی دگر آمده است ولی باتوجه به تجربیات قبلی نمی توان خیلی خوش بین بود واحتمال اینکه این ماه عسل بین دوجناح دوام داشته باشد ضعیف بنظر می رسد. اما بعنوان افراد دلسوز ودغدغه مند کشورمان باید ازهرامکان تغییروبهبود که باکمترین هزینه عملی شود استقبال کنیم هرچند احتمال آن را ناچیز بدانیم.
۳-اگرچه درحد شعار وکلیات، پزشکیان تاکید زیادی برحل مشکلات اقتصادی و بهبود سفره مردم وکاهش تورم وافزایش سرمایه گذاری واشتغال کرده وبهبود اقتصادی را مهمترین هدف خود دانسته است اما درکابینه معرفی شده اولا هماهنگی بین نظرات وزرا و مقامات اقتصادی مانند وزیراقتصاد دارایی آقای همتی ووزیررفاه وتعاون آقای میدری که ازدونحله متفاوت اقتصادی می آیند محل تردید است، یعنی وزیراقتصاد طرفدار سیاست تعدیل وآزاد سازی اقتصادی‌ست ووزیر رفاه اززمره نهاد گرایان محسوب شده ونقش بیشتری برای دولت درعرصه اقتصاد قایل است. ثانیا مشخص نیست فرمانده ولیدر اقتصادی دولت چه کسی ست؟ آیا اقای همتی ست یا آقای طیب نیا که اوایل از او به عنوان فرمانده اقتصادی نام برده می شد وحتی شایعه معاون اولی او هم بگوش می رسید ولی درنهایت تنها سمت مشاور رییس جمهور به او داده شد که به احتمال قریب به یقین دراین سمت نمی تواند نقش رهبری اقتصادی کابینه را بازی کند. وچون از خود پزشکیان هم حتی درحد کسیکه چند دوره نماینده مجلس ویک دوره وزیربوده متاسفانه نشانی ازتسلط برمشکلات اقتصادی و راهکارهای آن دیده نشده. لذا بنظر می آید مانند دولت روحانی دراین زمینه یعنی هماهنگی مقامات مختلف اقتصادی دولت مشکل وجودداشته باشد. وحداکثردکترعارف که تخصص اقتصادی هم ندارد سعی درهماهنگ کردن سیاستهای اقتصادی بنماید.
ب- درباره عملکرد کوتاه مدت دولت جدید درماههای آینده می توان حدسیات واحتمالات زیررا درنظرداشت:
۱-اهمیت جنگ غزه درآینده دولت پزشکیان: مدتهاست مذاکرات برای برقراری آتش بس درجنگ غزه با واسطه گری مصر وقطر وامریکا درجریان است وآنطور که اکثرتحلیل گران می گویند ناتانیاهو وتندروان کابینه او با بهانه جویی واشکال تراشی روند مذاکرات راهربار به شکست کشانده اند اما فشارداخلی وخارجی روی دولت اسراییل برای انعطاف درمذاکرات بسیاروروزافزون است. اگر این آتش بس برقرارشود برای دولت پزشکیان زمینه مناسبی برای فعالیت بوجود می آید چون حاکمیت درایران گفته است اگرتوافقی مورد قبول حماس قرارگیرد ایران آنرا خواهد پذیرفت دراینصورت به احتمال زیاد ایران ازعملیات تلافی جویانه برای ترور اسماعیل هنیه صرفنظرخواهد کرد، اگرچه ایران گفته تلافی ایران قطعی ست وربطی به آتش بس احتمالی ندارد ولی درعمل اگرایران بخواهد وعده خودراعملی کرده وتلافی کند به احتمال زیاد آتش بس رابه خطرخواهد انداخت واحتمال جنگ بین ایران واسراییل هم که خواسته قلبی ناتانیاهو ودولت افراطی اوست وجود خواهدداشت وایران وهمینطور امریکا وکشورهای منطقه بهیچوجه طالب گسترش جنگ نیستند. با درنظرداشتن ملاحظات فوق بنظرمی رسد با آتش بس درغزه، آرامش نسبی درفضای منطقه بوجود آمده و حزب الله وانصارالله یمن هم ازادامه جنگ خودداری خواهند کرد ودرایران هم دولت می تواند بجای بحران های سیاسی منطقه، توجه داخلی رابه سمت لزوم کاهش مشکلات اقتصادی جلب کرده و دراین راه لزوم بهبود روابط با اروپا و مدیریت تنشها با امریکا را(آنطور که آقای عراقچی وزیرخارجه جدید برنامه خود اعلام کرده است) برجسته نماید و بتدریج گامهایی برای احیای برجام یا مذاکرات جدید برای تدوین قراردادی مشابه آن که ملاحظات جدید سالهای اخیر هم درآن لحاظ شده باشد برداشته وهمینطور روابط ایران با آژانس بین المللی هسته ای رابهبود وبه سوالاتی که آژانس مطرح کرده پاسخ های قانع کننده تری بدهد و روند بازرسیهای کارشناسان آژانس را درجهت اعتمادسازی تسهیل نماید.
ولی اگرآتش بس بوجود نیاید ولی مذاکرات به شکل کنونی ادامه یابد قاعدتا تا مذاکرات ادامه داشته و شکست آن ازطرف حماس اعلام نشده باشد ایران هم حمله تلافی جویانه خودرا به تاخیرخواهد انداخت ولی اگرشکست مذاکرات ازطرف حماس اعلام شود ایران چاره ای جز انجام عملیات وعده داده شده نخواهدداشت. اینکه دراین حالت آیا جنگ مطابق خواست تندروان اسراییل درمنطقه توسعه خواهد یافت یا طرفهای دیگرمانند امریکا واروپا، اسراییل رامهارخواهند کرد پرسش مهمی ست که جواب روشنی ندارد.
بهرحال درصورت عدم آتش بس درغزه وادامه روند فعلی با تنش مهارشده آن، کاردولت پزشکیان برای بهبود اقتصاد وکاهش سخت گیری های فرهنگی واجتماعی دشوارخواهد شد چون هم وجود تنش نظامی درمنطقه وکشور، بضرر ثبات اقتصادی ومانع کاهش تورم ناشی ازانتظارات تورمی می شود وازطرف دیگرزمینه برای بهبود روابط با اروپا و کاهش تنش باامریکا وشروع مداکرات جدید هسته ای را کاهش می‌دهد. واگر خدای نکرده پای ایران به یک جنگ همه جانبه کشیده شود هم که وخامت اوضاع مشخص است ونیازی به توضیح اضافه ندارد.
۲- پارامتردیگری که درنحوه کاردولت پزشکیان درآینده نزدیک موثراست انتخابات ریاست جمهوری امریکاست.احتمال انتخاب کامالاهریس روز به روز بیشترمی شود. درصورت انتخاب او، فشار روی اسراییل برای نرمش نشان دادن وآتش بس درغزه بیشترازدولت احتمالی ترامپ وحتی دولت فعلی بایدن خواهد بود ودرروابط با ایران هم هریس نرمش بیشتری نشان خواهد داد چون هریس به جناحی ازحزب دمکرات تعلق دارد که نظرات نسبتا چپ گرایانه ومترقی تر(البته درفضای تفکرات حاکم درامریکا) دارند. ولی با انتخاب ترامپ هم سیاستهای خصمانه دربرابرایران مشابه آنچه دردورقبل ازطرف دولت ترامپ بصورت تحریم حداکثری وبه صفررساندن صادرات نفت ایران عملی شد نخواهد بود و ترامپ برخورد ملایمتری با ایران خواهد داشت . بهرحال درشرایط فعلی هردولتی درامریکا روی کاربیاید اولویت اول او رقابت با چین واولویت دوم بحران اکراین وخطر زیاده خواهی وتجاوزگری روسیه برای اروپا بوده ومشکلات با ایران در رده های بعدی اهمیت خواهند بود .ازاین جهت دولت پزشکیان، اگرهریس انتخاب شود، فضای بهتری برای کاهش تنش با امریکا واستفاده ازاین موقعیت برای بهبود روابط خارجی و بهبود اوضاع اقتصادی خواهدداشت ولی اگرترامپ هم انتخاب شود سیاست افراطی درحد سال ۹۶ که ازبرجام خارج شد وسیاست فشارحداکثری راپیش گرفت نخواهد داشت.
۳-اگرشانس بادولت پزشکیان یارباشد وآتش بس درغزه برقرارشود باتوجه به نارضایتی شدید دراقشارمختلف مردم که خودرا با سطح نازل مشارکت درانتخابات ازسال ۹۸ به بعد( که سیاست یکدست سازی توسط حاکمیت اجراشد) و همینطور جنبش جوانان درسال ۱۴۰۱ موسوم به جنبش مهسا وجنبش زن زندگی آزادی نشان داد واین نارضایتی توسط حاکمیت کاملا احساس گردید و نتیجه آن انعطاف درانتخابات ریاست جمهوری اخیر و آماده کردن زمینه برای انتخاب پزشکیان بوده است، همراهی مناسبی بادولت پزشکیان درجهت کاهش فشارهای اقتصادی برسفره مردم و بهبود روابط خارجی کشوردر جهت گسترش مبادلات اقتصادی و کاهش تورم و همینطور کاهش سخت گیری ها درسبک زندگی مردم وبخصوص جوانان( که ازجنبش مهسا به بعد تا حدودی این تغییر رویکردرا درآزاد گذاشتن نسبی وضع پوشش و حجاب درخیابانها دیده ایم) ونیز کاهش فیلترینگ سکوهای پرطرفدار اینترنتی مانند واتساپ واینستاگرام ومانند آن خواهد داشت.البته اصلاحات سیاسی بازهم بنظردوراز دسترس خواهد بود واصلاحات نسبی درزمینه های اقتصادی واجتماعی وفرهنگی دنبال خواهدشد.
دراین شرایط بنظرمی آید وضعیت دولت پزشکیان مشابهتی با سال ۹۲ وروی کارآمدن دولت روحانی دارد که درآن زمان بعلت فشارتحریم ها و ترس ازتبعات امنیتی نارضایتی ها، حاکمیت تصمیم به نرمش وتغییرجهت درروابط با غرب وامریکا گرفت که نخست بصورت مذاکرات محرمانه بی سرانجام درسال ۹۱ درعمان عملی شد وبعد زمینه برای روی کارآمدن دولت روحانی وچراغ سبز به مذاکرات رفع بحران هسته ای و برداشتن تحریم ها بصورت قرارداد برجام تحقق پیدا کرد. اما متاسفانه بعد ازتحقق برجام، ادامه بهبود روابط وتنش زدایی اجازه داده نشدوبرعکس با بهبود فروش نفت ودرآمد ارزی دولت، سیاستهای منطقه ای تنش آفرین دنبال گردید.
۴- بنظر می آید درماههای آینده دولت درچند موضوع اقتصادی راهبردی با فرض ادامه تحریم ها ناگزیرازتصمیم گیری ست:
۱-۴- کسری بودجه:عمده ترین عامل تورم سالهای اخیر که درپنج سال گذشت بالای ۴۰ درصد بوده به گفته کارشناسان اقتصادی کسری بودجه دولت است. صرفه جویی درمصارف غیرضروری تاحدی درکوتاه مدت امکان پذیراست. مثلا یارانه ماهانه ۳۰۰ و۴۰۰ هزارتومانی که اکنون به ۹ دهک پرداخت می شود رقم بسیاربزرگی ازبودجه دولت را مصرف می کند درحالیکه طبق قانون ومقتضای عدالت باید یارانه حداقل دودهک هشتم وهفتم درآمدی که نیازی به این یارانه ندارند قطع شود ودولتهای قبلی با محافظه کاری به این مهم همت نکردند ولی دیگرچاره ای ازاین جراحی وامثال آن نیست.
۲-۴ واردات بنزین: گفته می شود سالانه ۸ میلیارد دلار صرف واردات بنزین می شود که فشارسنگینی بربودجه دولت است یک راه حل افزایش قیمت بنزین به سطح خلیج فارس وپرداخت مازاد مبلغ به خانوارهاست که باعث کاهش مصرف وحذف قاچاق بنزین می شود ولی باتوجه به تجربه شورشهای سال ۹۸ ازاین راه استقبال نشده است ولی دولت می تواند بنزین را سه نرخی کرده وسهمیه ۶۰ لیتر برای نرخ ۱۵۰۰ تومان و۱۰۰ لیتربانرخ ۳۰۰۰ تومان راحفظ کند ومازاد برآنرا به قیمت بالاترمثلا ۱۰ هزارتومان یا حتی بیشتربفروشد البته لازمه این سیاست اینستکه کارتهای بنزین جایگاهها حذف شده وهرکس فقط با کارت خودروی خود مجازبه بنزین زدن باشد.
۳-۴- کاهش مصرف گاز: بادرپیش بودن زمستان معضل کمبود گاز و کاهش گاز نیروگاهها وپتروشیمی ها برای حفظ گازخانه ها دوباره بوجود خواهدآمد. دولت می تواندبا تصاعدی کردن بیشتر قیمت برای مصرف کنندگان بیش ازالگو وتعیین جایزه برای کاهش مصرف درکوتاه مدت ازاین معضل بکاهد. همینطور راجع به برق درتابستان سیاست اشتباه دولت قبل درقطع برق تولید برای حفظ برق خانوار باید تغییرکند وبه مردم توضیح داده شده وهمراهی آنها جلب گردد که برق کارخانه ها مهمترازبرق خانه هاست ومردم به تحمل خاموشی خانه ها مجاب شوند.
۴-۴ ضمن توجه دولت به مذاکرات جدید با آژانس وطرفهای غربی برجام، امابنظرمی آید تصویب FATF به راحتی امکان پذیربوده ودر دستگاههای حاکمیتی هم مخالفت جدی با آن وجودنداشته باشد. اگراین گام برداشته شود هم ازنظرروانی وهم ازنظر عملی تاثیرمثبتی براقتصاد وتورم انتظاری وبهبود روابط بانکی ایران خواهدداشت.
September 11, 2024
@iranfardamag